صنایع دستی چیست و جامع‌ترین تعریف صنایع دستی کدام است؟

از زمانی که بشر خود را شناخت، برای تامین نیازهای اولیه‌ی خود دست به تغییر طبیعت و به عبارتی کار بر روی طبیعت زد. اولین دست‌ساخته‌های بشر ابزارآلاتی بودند که برای شکار و دفاع از خود می‌ساخت. یکجانشینی بشر به واسطه‌ی اشتغال به کشاورزی و دامداری، منجر شد تا آدمی به فکر ساخت فرآورده‌های متنوع از نظر کارایی و چشم‌گیر از نظر زیبایی‌شناختی بیفتد. بنابراین روستاهای کوچک اولیه نخستین زادگاه صنایع دستی محسوب می‌شوند. با پیشرفت فنون و رشد تمدن‌ها صنایع دستی نیز رشد روزافزونی به خود گرفت. صنایع دستی و یا هنرهای صناعی از مهم‌‌ترین محصولات تولیدی هر کشوری است. این محصولات دارای هر دو کاربرد تزئینی و استفاده در زندگی روزمره هستند که به روش‌های سنتی ساخته می‌شوند. صنایع دستی شاخص‌ترین و اصیل‌ترین جلوه‌گاه تاریخ و تمدن کهن ایران و فرهنگ و هنر ناب ایرانی بوده که یکی از مهم‌ترین قطب‌های هنرهای صناعی در جهان به شمار می‌آید. صنایع دستی ایران دارای طیف گسترده‌ای از رشته‌ها و محصولات گوناگون است. بافته‌های داری، دست‌بافته‌های دستگاهی، رودوزی‌های سنتی، هنرهای فلزی، میناسازی، سفالگری، آبگینه، هنرهای مرتبط با چوب، هنرهای مرتبط با سنگ، نگارگری، چاپ‌های سنتی، حصیربافی، رنگ ‌سازی سنتی، نمدمالی، پوستین دوزی، آثار چرمی و رنگرزی سنتی از رشته‌های اصلی صنایع دستی ایران به شمار می‌روند. اگر چه که تمامی محصولات صنایع دستی مخاطبین خاص خود را دارند، اما می‌توان گفت که فرش‌های دستبافت و گلیم، ظروف شیشه‌ای و مسی، سفال و سرامیک، صنایع دستی مرتبط با چوب، زیورآلات، قلاب دوزی، سرمه دوزی و سوزن دوزی بلوچ از پرطرفدارترین محصولات صنایع دستی ایران محسوب می‌شوند.

صنایع دستی دارای تعاریف گوناگونی است که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

١- هنرهای صناعی (صنایع دستی) بخشی از هنرهای سنتی است که حقیقت متعالی هنر را با فنون و مهارت‌های صنعتی متناسب آمیخته و با قابلیت تکثیر در متن زندگی فردی و جمعی عرضه کرده است (گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر- نامه‎ی شماره‌ی ٩٩۴ مورخ ١۶/٠٧/٨۶ فرهنگستان هنر به دفتر برنامه‌ریزی و تالیف آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش).

٢- صنایع دستی ایران مجموعه‌ی وسیعی از رشته‌ها و صنایع بدیع است که با محوریت هنر و ذوق زیباشناختی و خلاقیت اقوام ایرانی و با بهره‌گیری و با کاربری در زندگی مردم، تولید گردیده و از قدمتی به تاریخ کهن ایران برخوردار است (سازمان صنایع دستی ایران- ١٣٨٣).

٣- صنایع دستی به محصولاتی اطلاق می‌گردد که کاملا توسط «دست» یا «دست و ابزار» تولید می‌گردد. با استفاده از ابزار مکانیکی مادامی که نقش و کار دست به عنوان مهم‌ترین و اصلی‌ترین عامل تولید باقی بماند بلامانع می‌باشد.

۴- صنایع دستی از مواد خام تولید شده و قابلیت آن را دارد که به تعداد نامحدود تولید گردد. این محصولات می‌توانند کالای (سرمایه‌ای) و مصرفی (کاربردی) هنری دارای جنبه‎‌های زیبایی‌شناختی، خلاقانه و تزئینی دارای بار فرهنگی، سنتی و دارای جنبه‌ی نمادین دینی و اجتماعی باشد (سمپوزیم بین‌المللی یونسکو- ITC مانیل فیلیپین سال ١٩٩٧).

۵- صنایع دستی مجموعه‌ای از دست‌ساخته‌ها را شامل می‌گردد که با استفاده از مواد اولیه‌ی طبیعی و بومی به کمک دست و ابزار ساخته می‌شود. این دست‌ساخته‌ها متاثر از سابقه‌ی تاریخی، ویژگی‌های فرهنگی، ویژگی‌های جغرافیایی مکان تولید، عادات اجتماعی، باورهای سنتی، معیارهای زیبایی‌شناختی بومی و ملی و نیز ذوق هنری و خلاقیت فردی سازنده‌ی اثر است.

۶- صنایع دستی از نگاه سازمان یونسکو عبارتند از محصولاتی که تماما با دست و با به کمک ابزار ساخته شده‌اند. می‌بایست مهم‌ترین بخش در تولید محصول تمام‌شده، کار دست صنعتگر باشد. استفاده از ابزار مکانیکی مجاز است. صنایع دستی از مواد خام و به تعداد نامحدود ساخته می‌شوند. این محصولات ممکن است ابزاری، زیبایی‌شناختی، هنری، خلاقانه، دارای بار فرهنگی، تزئینی، کاربردی، سنتی و یا از لحاظ مذهبی و اجتماعی نمادین و مهم باشند.

٧- صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده‌های آن با دست انجام گرفته و در چهارچوب فرهنگ و بینش‌های فلسفی، ذوق و هنر انسانهای هر منطقه با توجه به میراث‌های قومی آنان ساخته و پرداخته می‌شود (شورای صنایع دستی ایران- ١٣۴٨).

٨- صنایع دستی به مجموعه‌ای از «هنر-صنعت»‌ها اطلاق می‌شود که به طور عمده با استفاده از مواد اولیه‌ی بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می‌شود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است (گروهی از کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران- ١٣۶٢).

٩- گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر، واژه‌ی «هنرهای صناعی» را گویاتر و کامل‌تر از واژه‌ی «صنایع دستی» می‌داند و پس از ارائه‌ی تعریفی از هنرهای سنتی، برای هنرهای صناعی به عنوان زیرمجموعه‌ی مهمی از هنرهای سنتی تعریف زیر را نیز ارائه داده است:

• هنرهای سنتی: با منشأ گرفتن از مبدأ واحد، محمل سیر و سلوکی فردی است که از طریق دریافت شهودی بر مبنای آدابی معنوی و به شیوه‌ی استاد و شاگردی انتقال می‌یابد و صورتی از تجلیات گوناگون زیبایی حقیقی را متناسب با شرایط زمانی و مکانی در اثر هنری متعین می‌سازد.

• هنرهای صناعی (صنایع دستی): بخشی از هنرهای سنتی است که با بهره‌گیری از فنون و مهارت‌های متناسب و با قابلیت تکثیر غیرماشینی در متن زندگی فردی و جمعی عرضه می‌شود.

برند صنایع دستی

برند مفهومی‌ست که موارد مختلفی را در برمی‌گیرد به عبارت بهتر در قانون، برند شامل نام تجاری، علامت تجاری، ‍ لوگو یا نشان تجاری می‌شود. هر یک از اشخاص می‌توانند برای صنایع دستی خود، هر یک از موارد برند مرتبط با فعالیت خود را ثبت نمایند و محدودیتی در زمینه ثبت هم‌زمان نام، علامت و نشان تجاری وجود ندارد.
صنایع دستی از جمله کسب و کارهایی‌ست که در بیشتر شهرها رواج دارد و به عنوان کسب و کار خانگی نیز شناخته می‌شود، تولیدکنندگان صنایع دستی که بیشتر به صورت کارگاه‌های کوچک فعالیت دارند با ثبت برند می‌توانند محصولات خود را به مشتریان معرفی نمایند چرا که بیشتر این تولیدکنندگان به دلیل نبود بازار مناسب کسب و کار خود را از دست می‌دهند.

ثبت برند صنایع دستی

حساسیت صنایع دستی به عنوان صنعتی که علاوه بر کارآفرینی، نقش کلیدی را در اقتصاد ایران دارد، نمی‌توان نادیده گرفت. صنعتی که به دلیل کمبود برندهای مطرح، آن‌طور که باید نتوانسته به موفقیت چشمگیری برسد. به همین دلیل است که بسیاری از کالاهای چینی با مشابه‌سازی صنایع دستی ایران در بازار به فروش خوبی دست پیدا می‌کنند.
در این آشفته‌بازار آنچه می‌تواند منفعت دوجانبه داشته باشد، ثبت برند صنایع دستی‌ است که علاوه بر معرفی شما به مشتریان که بیشتر آن‌ها گردشگران خارجی هستند و بازار صادرات محصول را ایجاد می‌کنند، موجب رشد اقتصادی کشور تولیدکننده می‌شود.

مزایای ثبت برند صنایع دستی

اولین خاصیتی که برند به کسب و کار شما می‌دهد، هویت است، موردی که به آسانی نمی‌توانید از آن چشم‌پوشی کنید اما مزایای برند منحصر به این مورد نمی‌شود. با وجود اینکه از لحاظ قانونی الزامی به ثبت آن ندارید ولی دایره وسیعی از امکانات برند، کافی‌ست که شما را برای ثبت برند صنایع دستی قانع کند. در ادامه به برخی از این مزایا اشاره می‌کنیم:

• ایجاد مالکیت نسبت به محصول تولید شده از لحاظ معنوی:

با ثبت برند صنایع دستی، این اطمینان برای شما به وجود می‌آید که محصول تولید شده از لحاظ مادی و معنوی متعلق به شماست. در یک مثال ساده می‌توان ثبت برند برای محصول را مانند ثبت سند برای خانه یا ماشین دانست. در حقیقت شما از لحاظ معنوی و قانونی نسبت به صنایع دستی تولید شده خود مالکیت پیدا می‌کنید.

• جلوگیری از کپی‌برداری محصول

در دنیای پررقابت امروز، افرادی که محصولات و خدمات منحصر به‌فرد تولید کنند کمتر هستند و بیشتر محصولات نمونه و مشابه محصول اصلی‌ست. در حوزه صنایع دستی نیز این مورد به‌فور دیده می‌شود. این در حالی‌ست که ارزش صنایع دستی به دلیل منحصر و خاص بودن اثری‌ست که با توجه به هنرهای بومی یک منطقه تولید شده است. در نتیجه ثبت برند می‌تواند این ارزش به‌طور کامل حفظ کند.

• افزایش توان رقابتی

صنایع دستی هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است اما این نکته را در نظر داشته باشید که در یک منطقه افراد بسیاری می‌توانند به تولید صنایع دستی بپردازند، از این‌رو ثبت برند صنایع دستی به شما کمک می‌کند، یک، هیچ از رقبا جلوتر باشید.

• رونق صنایع دستی

برند با معرفی محصول شما علاوه بر اینکه امکان فعالیت گسترده‌تری به شما می‌دهد، تاثیر زیادی در بازار فروش محصولاتی دارد که با رونق آن‌ها موتور اقتصادی یک کشور به گردش درمی‌آید.

مدارک ثبت برند صنایع دستی برای اشخاص حقیقی:

• ارائه شناسنامه و کارت ملی
• ارائه مدرکی که نشان‌دهنده فعالیت اقتصادی باشد، مانند: جواز کسب، پروانه فعالیت و …
  ارائه کارت بازرگانی در صورت لاتین بودن نام یا علامت تجاری
• ارائه طرح‌های مورد نظر برای ثبت علامت تجاری (تصویر یا طرح گرافیکی در قالب ۱۰*۱۰)
• ارائه وکالت‌نامه در صورت ثبت برند توسط وکیل
• ارائه کپی برابر اصل آخرین گواهی ثبت یا تمدید علامت تجاری (تمامی صفحات)

مدارک ثبت برند صنایع دستی برای اشخاص حقوقی:

• ارائه مدارک شناسایی مدیرعامل و صاحبان امضا
• ارائه اساسنامه و روزنامه رسمی با داشتن آگهی تاسیس
• ارائه شناسنامه و کارت ملی اعضای هیئت مدیره و نماینده منتخب هیئت مدیره
• ارائه گواهی یا مدرک نشان دهنده موضوع فعالیت مرتبط با موضوع درخواست شده برای برند
• ارائه کارت بازرگانی در صورت لاتین بودن نام یا علامت تجاری
• ارائه طرح‌های مورد نظر برای ثبت علامت تجاری (تصویر یا طرح گرافیکی در قالب ۱۰*۱۰)
• ارائه وکالت‌نامه در صورت ثبت برند توسط وکیل