فروش برند تجاری و برند DEC، غول فراموششدهی دنیای فناوری
شرکت DEC (با نام کامل Digital Equipment Corporation) یکی از نامهای ماندگار صنعت کامپیوتر در قرن بیستم بود. این شرکت آمریکایی با نشان تجاری Digital فعالیت میکرد و نقش مهمی در توسعهی برخی از بزرگترین نوآوریهای تاریخ کامپیوتر داشت. آنها از تولیدکنندهها و توزیعکنندههای بزرگ سیستمهای کامپیوتری، نرمافزار و لوازم جانبی بودند. از مهمترین محصولات DEC که لقب تاریخساز را به خود اختصاص دادند میتوان به PDP و VAX اشاره کرد از موفقترین مینیکامپیوترهای قرن بیستم بودند.
دیایسی با وجود تمام موفقیتهایی که در نوآوری، فروش و توزیع تجهیزات کامپیوتری داشت، تا پیش از قرن ۲۱ از رقابت خارج شد. شرکت Compaq در سال ۱۹۹۸ دیایسی را خریداری کرد که بزرگترین ادغام تاریخ کامپیوتر در آن زمان بود. در آن زمان، کامپک با تمرکز روی بازار تجاری فعالیت میکرد و بهجز DEC شرکتهای متعدد دیگری را نیز به زیرمجموعهی خود افزود. آنها DEC را با هدف افزایش تمرکز روی بازارهای بینالمللی خریداری کردند، اما برنامهی مشخصی برای کاربری و توسعهی آن نداشتند. درنهایت کامپک نیز بهخاطر مشکلات مالی مجبور به ادغام با HP در سال ۲۰۰۲ شد.
تاریخچهی تأسیس
کن اولسن و هارلون اندرسون دو مهندس شاغل در کتابخانهی لینکلن دانشگاه MIT بودند و در پروژههای متعدد کامپیوتری با هم همکاری میکردند. آزمایشگاهی که این دو نفر در آن مشغول بودند، از مشهورترین مکانها در تاریخ کامپیوتر محسوب میشود که برخی از جدیدترین فناوریهای دنیای پردازش در آن حضور داشت. مفهومی بهنام تعامل در دنیای کامپیوتر در همان آزمایشگاه شکل گرفت و اولین کامپیوترها با ارتباط زنده با اپراتور، در آن محل متولد شدند. اولین پروژهی آزمایشگاه مشهور، توسعهی Whirlwand با هدف ساخت شبیهساز پرواز برای نیروی دریایی آمریکا بود که با وجود عدم موفقیت، به ساخت شبیهساز دیگری برای نیروی هوایی انجامید.فعالیتهای آزمایشگاه MIT برای توسعهی ماشینآلات شبیهساز به ساخت کامپیوتری بهنام TX-0 در سال ۱۹۵۶ انجامید که از ترانزیستور بهجای لامپهای خلأ استفاده میکرد. این کامپیوتر ۱۸ بیتی نقشی حیاتی در ایدهپردازی بعدی بنیانگذاران DEC داشت و از مهمترین ماشینهای پردازشی قرن بیستم بود. TX-0 جزو اولین کامپیوترهای تعاملی بود و با وجود کامپیوترهای قدرتمند دیگر همچون محصولات IBM، دانشجوهای MIT تمایل بیشتری به آن نشان میدادند.اولسن و اندرسون که متوجه ظرفیت بالای کامپیوترهای تعاملی شده بودند، به فکر ساخت نسخهی تجاری TX-0 افتادند. آنها کامپیوتری را مد نظر داشتند که با قیمت پایینتر برای کاربران بیشتری در دسترس باشد. کاربرانی که لزوما به قدرت پردازشی بالا نیاز نداشتند و با یک راهکار ارزانقیمت، بیشتر بهدنبال تعامل زنده با کامپیوتر بودند. خروجیهای گرافیکی و فعالیت زنده با کامپیوتر، از امکاناتی بود که اولسن و شریکش برای دستگاه پردازشی خود مد نظر داشتند.
کن اولسن در تابستان سال ۱۹۵۷ از شرکت سرمایهگذاری خطرپذیر American Research & Development در بوستون تقاضای سرمایهی ۷۰ هزار دلاری کرد تا شرکت کامپیوتری خودش را تأسیس کند. اولسن ۳۱ ساله و اندرسون ۲۸ ساله در آن زمان نمادی از کارآفرینان جوان محسوب میشدند که با تحصیلات عالی و ایدههای نو، سعی در شکلدهی انقلاب کامپیوتر داشتند.
جورجز دوریوت مدیر ARD و استاد دانشکدهی کسبوکار دانشگاه هاروارد نقش اولین مشاور را برای اولسن و اندرسون بازی کرد. او پیشنهاد ارائهی طرح کسبوکار را به دو جوان کارآفرین داد. بهعلاوه دوریوت به آنها گفت که در پروپوزال خود حرفی از کلمهی «کامپیوتر» نزنند، چرا که غولهایی همچون جنرال الکتریک و RCA قبلا در ورود به صنعت جدید پردازش با شکست روبهرو شده بودند. درنهایت او باز هم امید زیادی به طرح دو کارآفرین جوان در میان ایدههای فراوان موجود در دنیای فناوری نداشت. دوریوت بعدها به هیئت مدیرهی شرکت دیجیتال (در این مطلب منظور از شرکت دیجیتال، همان DEC است) پیوست و بهنوعی الهامبخش شیوههای مدیریت و رهبری اولسن هم شد.
اولسن و اندرسون اولین طرح خود را با موضوع ساخت ماژول مدارهای چاپی مطرح کردند و صحبتی هم از کامپیوتر به میان نیامد. آنها ادعای سودآوری در سال اول فعالیت را در پروپوزال مطرح کردند. درنهایت سرمایهگذار ایدهی آنها را پذیرفت و اولین دفتر شرکت در شهر کوچک مینارد در ماساچوست تأسیس شد.
اولین محصول شرکت دیجیتال در سال ۱۹۵۸ به بزار عرضه شد که به نامهای Digital Laboratory Module و Digital Systems Module شناخته شدند. شرکت به اندازهی ۹۴ هزار دلار از این محصولات را به مؤسسههای تحقیقاتی فروخت. درنهایت با وجود رکود اقتصادی دههی ۱۹۵۰، دیجیتال در سال اول فعالیت به سوددهی رسید.
کامپیوترهای تعاملی
همانطور که گفته شد اولسن و اندرسون در آزمایشگاه MIT با اولین نمونههای کامپیوتر قرن بیستم سابقهی کار داشتند. کامپیوترهای Whirlwind و Sage نمونههایی بودند که الهامبخش اولین محصولات پردازشی DEC هم شدند. زمانیکه شرکت دیجیتال تأسیس شد، تنها کامپیوترهای موجود در بازار محصولات میلیون دلاری شرکتهایی همچون IBM، Univac و Burroughs بودند. افرادی که با کامپیوترهای مذکور کار میکردند، برنامهنویسها یا اپراتورهای تحت تعلیم شرکت سازنده بودند.تلاش و برنامهریزی برای ساخت کامپیوترهای تعاملی مقرونبهصرفه منجر به ساخت اولین محصول شرکت دیجیتال بهنام PDP-1 در سال ۱۹۶۰ شد. نام اولین محصول شرکت دیجیتال مخففی برای عبارت Program Data Processor بود که نمایشگری مجهز به لامپ کاتدی (CRT) با آن عرضه میشد. نمایشگر کامپیوتر مذکور به کاربر امکان میداد تا ورودی و خروجی واحد پردازش مرکزی را بهصورت زنده تماشا کند. قابلیت اضافهای که شرکت دیجیتال در کنار کامپیوترش عرضه میکرد، نشاندهندهی تعهد اولسن به ساخت کامپیوترهای قابل دسترس برای همهی کاربران بود.
در سالهایی که شرکت دیجیتال اولین کامپیوتر خود را معرفی کرد، کامپیوترهای مینفریم با ابعادی نزدیک به یک اتاق ساخته میشدند. در آن زمان ابعاد PDP-1 که نزدیک به یک یخچال بود، آن را بهعنوان یک کامپیوتر کوچک به شهرت رساند. قیمت آن کامپیوتر اصطلاحا کوچک حدود ۱۲۰ هزار دلار بود، درحالیکه رقبا محصولاتی با قیمت نزدیک به یک میلیون دلار عرضه میکردند.
گوردون بل از کارمندان اولیهی شرکت دیجیتال بود که بعدها به یکی از مهمترین نیروهای شرکت تبدیل شد. او در سال ۱۹۶۳ کامپیوتر PDP-5 را معرفی کرد و کمی بعد، PDP-8 بهعنوان اولین مینیکامپیوتر تاریخ معرفی شد. بل در همان سال یک کامپیوتر بزرگ نیز بهنام PDP-6 طراحی کرد. کامیپوترهای PDP-5 و PDP-8 با ابعاد متنوع نشاندهندهی تطبیقپذیری و خلاقیت تولید در DEC در همان سالهای ابتدایی بودند. تا سال ۱۹۶۴ توسعهی محصولات بهصورتی پیش رفت که کاهش قیمت آنها ممکن بود. در آن زمان PDP-5 با قیمت ۲۷ هزار دلاری ارزانترین و PDP-6 با قیمت ۳۰۰ هزار دلاری گرانترین کامپیوترهای شرکت دیجیتال بودند.
اولسن از همان روزها و سالهای ابتدایی فعالیت شرکت دیجیتال تلاش میکرد تا فضایی شبیه به آزمایشگاههای MIT در آن ایجاد کند. او ساختار سازمانی مشخصی برای شرکتش تعیین نکرده بود و شاید بتوان ساختار آن سالهای شرکت دیجیتال را شبیه به استارتاپهای جوان با ساختار افقی امروزی متصور شد. درواقع اولسن که مدتی بهعنوان رابط بین آزمایشگاه MIT و شرکت IBM فعالیت میکرد به این نتیجه رسیده بود که ساختارهای عمودی IBM مانع از پیشرفت خلاقیت و جریان ایدهها در داخل سازمان میشود.
یکی از تفاوتهای اصلی شرکت دیجیتال با دیگر فعالان دنیای کامپیوتر در میانهی قرن بیستم در خدمات پس از فروش برای کامپیوترها خلاصه میشد. در آن سالها رویکرد لیزینگ توسط شرکتهای کامپیوتری استفاده میشد که بهمعنای تعهد خدمات و پشتیبانی برای مشتریان بود. مشتریهای شرکت دیجیتال عموما فعالان دانشگاهی و دانشمندان علوم کامپیوتر بودند و نیازی به خدمات فنی پیدا نمیکردند. بههمین دلیل آنها برخلاف غولهای بازار هیچگونه خدمات نرمافزاری یا نگهداری به مشتریان ارائه نمیکردند.
شرکت دیجیتال بدون هیچ ساختار سازمانی مشخص برای هفت سال به فعالیت ادامه داد. تا سال ۱۹۶۴ مشکلات یکی پس از دیگری در شرکت ظهور میکردند. گروههای مهندسی همکاری و هماهنگی مناسبی با بخشهای دیگر نداشتند و نقاط گره در فازهای طراحی و تولید ایجاد میشد. درنتیجه تحویل محصول به مشتریان عموما تأخیر داشت. درآمد شرکت در سال ۱۹۶۴ به ۹۰۰ هزار دلار رسید، درحالیکه یک سال قبل آنها به رکورد درآمدی ۱/۲ میلیون دلار رسیده بودند.اولسن برای بهینهسازی ساختار شرکت، مفهومی را بهعنوان مدیر خط محصول در آن ایجاد کرد. مدیران محصول نقش کارآفرینهای داخل سازمانی را در شرکت دیجیتال ایفا میکردند و حتی برای کسب تمرکز تولید و فروش در حال رقابت با بخشهای دیگر بودند. هر مدیر محصول مسئولیت بخش خود را بهصورت مستقل بر عهده داشت و مانند سازمانی جداگانه، همهی مراحل از طراحی مفهومی تا فروش را پوشش میداد. بهعلاوه مسئولیت کارایی و بازخورد محصول نیز بر عهدهی مدیر مربوطه بود.
ساختاری که اولسن برای شرکت دیجیتال طراحی کرده بود، بهنام ساختار ماتریسی به شهرت رسید. ساختار مذکور تا ۱۵ سال خروجی قابلتوجهی را در DEC ایجاد کرد که منجر به تولید محصولات متعدد حرفهای شد. تا میانهی دههی ۱۹۷۰، بیش از ۲۰ محصول جدید در داخل شرکت دیجیتال طراحی و ساخته شدند. ساختار ماتریسی اولسن با وجود ایجاد رشد پایدار در شرکت، موجب عدم اطمینان در میان برخی از مدیران و کارمندان میشد. در اثر همین تغییر ساختار، اندرسون در سال ۱۹۶۶ از DEC استعفا داد.
اولین مینیکامپیوتر تاریخ
مینیکامپیوتر اصطلاحی بود که در میانهی قرن بیستم توسط DEC به دنیای کامپیوتر معرفی شد. اگرچه قطعا مینیکامپیوترهای آن سالها نسبت به نمونههای امروزی غولپیکر محسوب میشوند، میتوان چنان محصولاتی را پلهی اول در جهت توسعهی کامپیوترهای شخصی دانست. PDP-8 اولین مینیکامپیوتر شرکت دیجیتال بود که در سال ۱۹۶۵ به بازار معرفی شد. آن محصول را میتوان انفجاری برای رشد شرکت دانست که DEC را به جمع تولیدکنندههای بزرگ صنعت وارد کرد.PDP-8 کامپیوتر کوچکی بود که برای کاربران با برنامههای خاص، مزیتهای بیشماری داشت. برخی از آنها کامپیوتر مذکور را برای هماهنگی و اتصال با نمونههای مینفریم خریداری میکردند. PDP-8 با قیمت ۱۸ هزار دلار فروخته میشد که نسبت به قیمت کامپیوترها در آن زمان، بسیار ارزان و مقرون به صرفه بود.
اولین مینیکامپیوتر تاریخ عمری ۱۵ ساله داشت و DEC نزدیک به ۵۰ هزار دستگاه از آن را به فروش رساند. کامپیوتری که سالانه ۲۵ تا ۴۰ درصد از رشد فروش و سودآوری شرکت را پوشش میداد. رشد شرکت دیجیتال بهخاطر مینیکامپیوتر مشهور بهحدی بود که تنها بین سالهای ۱۹۶۵ تا ۱۹۶۷ درآمد آنها رشد ۶ برابری و رسیدن به رقم ۴/۵ میلیون دلار را تجربه کرد.
کامپیوترهای DEC تنوع و تطبیقپذیری بالا را در کنار مقرونبهصرفه بودن به کاربر ارائه میکردند. همین رویکرد باعث شد تا دستهای از مشتریان جدید بهنام Original Equipment Manufacturer یا OEM در بازار کامپیوتر متولد شوند. در سیستم جدید، شرکتهای دیگر کامپیوترهای شرکت دیجیتال را خریداری و سختافزار و نرمافزار اختصاصی خود را برای مقاصد خاص با آن ترکیب میکردند. آنها سپس پکیج جدید را تحت برند و نام خود به فروش میرساندند.
بازیگران جدید دنیای فناوری موسوم به OEM، سهم عمدهای در صرفهجوییهای هزینهای DEC داشتند. شرکت دیجیتال دیگر نیازی به سرمایهگذاری عظیم مالی و انسانی برای توسعهی نرمافزار و سرویسدهی به محصولات خود نداشت. درنتیجه درآمد شرکت روزبهروز افزایش مییافت که منجر به ورود به بازارهای جدید هم شد. کامیپوترهای شرکت خصوصیات طبیعی قابلتوجهی همچون تطبیقپذیری داشتند ک منجر به کاربردهای متنوع برای آنها میشد. از حل کردن مسائل دشوار علمی تا اسکوربوردهای الکترونیکی در ورزشگاهها، کاربردهای جدید کامپیوترهای DEC بودند.
پیشگام صنعت کامپیوتر
با ورود به دههی ۱۹۷۰، دنیای کسبوکار دیگر به کامپیوترها به چشم صنعتی بادوام نگاه میکرد. بههمین دلیل شرکتهای بزرگ متعددی برای خرید DEC وارد عمل شدند. اولسن به تمام پیشنهادهای خرید پاسخ رد میداد. بهعلاوه آنها برنامههای جدی برای خرید شرکتهای کوچکتر و پویا هم نداشتند. درنتیجه تا میانهی دههی ۱۹۹۰ داراییهای خارجی DEC (سهام شرکتهای دیگر یا خرید و ادغام شرکتهای کوچکتر) نسبت به استانداردهای صنعت پایین محسوب میشد.روند کارآفرینی داخلی که DEC از پیشگامان آن در صنعت محسوب میشد، بهمرور به بدنهی جامعهی فناوری نفوذ کرد. مهندسان متعدد به فکر تأسیس شرکت خود میافتادند و سرمایههای قابلتوجهی هم در اختیار آنها قرار میگرفت. بهعنوان مثال یکی از مهندسان درگیر در توسعهی PDP-8 بهنام ادسون دیکاستو در سال ۱۹۶۸ شرکت را ترک کرد تا استارتاپ خودش را بهنام Data General تأسیس کند. دیتا جنرال یکی از اولین رقبای جدی شرکت دیجیتال محسوب میشد.
شرکت دیجیتال در سال ۱۹۷۰ برخلاف روند سالهای قبل خود، یکی از کامپیوترهای درحال توسعهی خود را بهصورت رسانهای معرفی کرد. آنها برنامهی توسعهی PDP-11 را به رسانهها اعلام کردند که قیمت ۱۰،۸۰۰ دلار بهعنوان هدف قیمتگذاری برای آن در نظر گرفته شده بود. دیتا جنرال یک سال قبل کامپیوتری مشابه را معرفی کرده بود و بهمرور نفوذ خود را به پایگاه مشتریان شرکت دیجیتال شروع میکرد.
دههی ۱۹۷۰ با رکود اقتصادی خصوصا در صنعت کامپیوتر همراه بود. در چنین وضعیتی شرکت دیجیتال به سازمان بدون تعدیل نیرو شهرت یافت. آنها برخلاف شرکتهای دیگر کارمندان زیادی را اخراج نکردند و در عوض، کارمندان را در بخشهای دیگر سازمان به کار گرفتند.
یکی از اقدامات مثبت و قابلتوجه شرکت دیجیتال در حوزهی اهمیت به نیروی انسانی، تحقیقات علمی بود که روی ناباروری زنان شاغل در صنعت نیمههادی انجام شد. آنها سرمایهی لازم را برای تحقیقات فراهم کردند تا روی زنان شاغل در یکی از مراکز تولیدی خودشان، بررسی سلامت انجام شود. نتایج تحقیقات ادعا میکرد که قرار گرفتن در معرض مواد سازندهی نیمههادیها، باعث اختلالاتی همچون سقط جنین میشود. DEC با وجود اثرات منفی رسانهای و بازاریابی نتیجهی تحقیقات، آن را بهصورت عمومی منتشر کرد.
در دهههای پایانی قرن بیستم، عدم وجود ساختارهای محکم سازمانی مرسوم در DEC، تحسین کارشناسان کسبوکار را بههمراه داشت. کارمندان شرکت توانایی تأثیرگذاری مستقیم روی فرایندهای تصمیمگیری را داشتند که نکتهی مهم دیگری در ساختار DEC محسوب میشد. تصمیمات مهم شرکت در اجماعی متشکل از مهندسان، کارشناسان بازاریابی، طراحی و کمیتههای بازبینی اتخاذ میشد. تمامی رویکردهای مثبت فوق بهعنوان ارزشهای سازمانی بنیادی شناخته میشدند که عموما توسط اولسن تدوین شده بودند. ارزشها در سال ۱۹۷۴ به سیاستی مصوب در شرکت دیجیتال تبدیل شدند.
بحران در عصر کامپیوترهای شخصی
شرکت دیجتال در دهههای ابتدایی فعالیت بهعنوان تولیدکنندهی تجهیزات برای شرکتهای دیگر شناخته میشد. با نزدیک شدن به پایان قرن ۲۱، مفهوم جدیدی بهنام کامپیوترهای شخصی بهمرور جای خود را در بازار پیدا میکرد. اولسن در اثر فشارهای بازار و همچنین ایدهپردازیهای مهندسان خود، ورود به بازار جدید را پذیرفت.شرکت دیجیتال در ۱۰ می ۱۹۸۲ سه کامپیوتر شخصی به بازار معرفی کرد. کامپیوترهایی که به نامهای Rainbow 100، DECmate II و Professional 350 به بازار عرضه شدند. تلاشهای همهجانبه و رقابتهای داخلی شرکت برای تولید کامپیوترهای شخصی، در آن سالها منجر به کاهش منابع بازاریابی شرکت شد. درنتیجه وقتی که شرکت دیجیتال درگیر رقابتهای داخلی و تحقیق و توسعهی مهندسان برای ساخت کامپیوترهای شخصی بود، رقبا بهصورت کامل به بازار وارد شدند.
شرکت DEC در سال ۱۹۸۲ پروژهای با محوریت تحقیق و توسعه در سال ۱۹۸۲ شروع کرد. در آن زمان استاندارد RISC ISA به رویکردی رقابتی در میان تولیدکنندههای کامپیوتر تبدیل شده بود و DEC هم تصمیم در فعالیت جدی در حوزهی جدید داشت که با پروژهی Prism به آن وارد شد. آنها قبل از Prism چهار پروژهی دیگر در این حوزه داشتند که با نامهای SAFE, Titan, Cascade و HR32 توسعه یافته بودند. فرایند RISC ISA بهنوعی رویکرد تولیدی ۳۲ بیتی را معرفی میکرد و شرکت دیجیتال در پروژههای خود بهدنبال فناوریهای ۶۴ بیتی هم بود. بههرحال از چهار پروژهی قبلی تنها SAFE به تولید ۶۴ بیتی رسیده بود.
تغییرات زیرساختی و ارائهی سرویس
در آوریل سال ۱۹۹۱ شرکتهای بزرگ کامپیوتری همچون دیجیتال، کامپک، مایکروسافت و ۱۸ شرکت دیگر تصمیم به تدوین استانداردی جامع گرفتند که بهنام Advance Computing Environment یا ACE شناخته شد. همکاری شرکتها منجر به تدوین استانداردی شد تا محصولات متنوع بازار، توانایی ارتباط با یکدیگر از طریق یک نرمافزار مشخص را داشته باشند. البته تلاشها برای انتخاب سیستمعامل یکسان در آن استاندارد موفقیتآمیز نبود.تلاشهای متمرکز بر اتحاد در صنعت کامپیوتر در ابتدای دههی ۱۹۹۰، تأثیراتی بر رویکرد عملیاتی شرکت دیجیتال هم داشت. تا سال ۱۹۹۲ سه سیستمعامل برای استفاده در استاندارد ACE معرفی شدند و تنها سادهترین نرمافزارها توانایی اجرا روی همهی کامپیوترهای حاضر در استاندارد را داشتند. بههرحال طراحیهای IBM در بازار کامپیوترهای شخصی تغییر زیادی نکرد و هنوز بهنوعی استاندارد صنعت محسوب میشد. با این حال همکاریهای شرکت دیجیتال با دیگر بازیگران همچون مایکروسافت و اولیوتی از ایتالیا نشان از دورانی به سمت استانداردسازی بیشتر صنعت کامپیوتر و همکاری میان شرکتها داشت.
بازار کامپیوترهای ورکاستیشن برای سالها جزو نقاط تمرکز فعالیت شرکت دیجیتال محسوب نمیشد. آنها در میانهی دههی ۱۹۹۰ تصمیم به ورود به این بازار هم گرفتند و با تراشهای اختصاصی بهنام Alpha مبتنی بر فناوری RISC سعی در ورود جدی به بازار داشتند. فناوری مذکور قبلا منجر به پیشرفت بسیار سریع سان میکروسیستمز در بازار ورکاستیشن شده بود. DEC تصمیم داشت تا ورکاستیشنهای جدید را در سال ۱۹۹۳ به بازار عرضه کند. در همین دوران تصمیم به فروش خدمات و مشاوره در شرکت تصویب شد تا بهنوعی پوششی بر کاهش فروش کامپیوترها باشد.