داستان شکل گیری و برندسازی فیس بوک
فیسبوک، نامی است که بسیاری از کاربران امروزی، اینترنت را با آن شناخته‌اند. شرکتی که با ایده‌ای ساده، بسیاری از رکوردهای دنیای فناوری را جابه‌جا کرد.
فیسبوک، ایده‌ای ساده بود که از دل خوابگاه‌های دانشگاه هاروارد بیرون آمد. سرگرمی یک جوان برنامه‌نویس برای گذران وقت، که به بزرگ‌ترین شبکه‌ی اجتماعی جهان تبدیل شد. فیسبوک را می‌توان موفق‌ترین نمونه‌ی یک استارتاپ فناوری دانست. ایده‌ی کاربردی، مؤسس مشتاق و بلندپرواز و مقیاس‌دهی عالی، تمامی آن فاکتورهایی هستند که یک استارتاپ برای رسیدن به موفقیت نیاز دارد و این شرکت آمریکایی، یکی از معدود نمونه‌هایی است که با جمع کردن تمامی این عوامل، توانست الگویی برای تمام شرکت‌های نوپای جهان شود.فیسبوک امروزه به‌عنوان یک شرکت رسانه‌ی اجتماعی و خدمات شبکه‌های اجتماعی شناخته می‌شود. مقر اصلی این غول دنیای اینترنت در مانلو پارک کالیفرنیا واقع است. این شرکت کار خود را در سال ۲۰۰۴ به‌صورت رسمی و با تأسیس وبسایتش شروع کرد. رشد فیسبوک به قدری سریع بود که در سال ۲۰۱۲، سهام آن به‌صورت عمومی عرضه شد و با ثبت ۱۰۴ میلیارد دلار ارزش بازار، رکورد جدیدی در دنیا ثبت کرد.
فیسبوک امروز دیگر تنها یک وبسایت برای ارتباط دوستان نیست. این شرکت بزرگ امروز صاحب تعدادی از پرطرفدارترین اپلیکیشن‌های پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی دیگر نیز هست. البته سرویس اصلی این شرکت یعنی همان وبسایت و اپلیکیشن فیسبوک، هنوز بیشترین مخاطب را با بیش از ۲.۲ میلیارد حساب کاربری ثبت‌شده در اختیار دارد. البته این حجم از کاربران، همیشه مشکلات و چالش‌های زیادی اعم از انتشار اخبار دروغ، نفرت پراکنی، تشویق به خشونت و از همه مهم‌تر، تهدید حریم خصوصی، برای صاحبان این شبکه‌ی اجتماعی رقم زده‌اند. بارزترین نمونه از این مشکلات، رسوایی کمبریج آنالاتیکا بود که در چند ماه اخیر، مارک زاکربرگ و دیگر مدیران فیسبوک را به پاسخگویی‌های متعددی در مورد حفظ امنیت اطلاعات کاربران واداشت.
در حال حاضر مارک زاکربرگ، به‌عنوان مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره در فیسبوک فعالیت می‌کند. شریل سندبرگ مسئولیت مدیریت عملیات را در این شرکت بر عهده دارد و دیوید وینر، در سمت مدیر امور مالی ومایک شروپفر به‌عنوان مدیر فناوری در بزرگ‌ترین شبکه‌ی اجتماعی جهان مشغول به کار هستند. طبق آخرین آمار ارائه‌شده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۷، فیسبوک در سرتاسر جهان، ۲۰,۶۵۸ کارمند دارد.
تاریخچه تأسیس
مارک زاکربرگ، مؤسس فیسبوک که لقب جوان‌ترین میلیاردر تاریخ را نیز یدک می‌کشد، دانشجوی علوم کامپیوتر دانشگاه هاروارد بود. او که یک علاقه‌مند واقعی به برنامه‌نویسی محسوب می‌شد، ارتباطات اجتماعی قوی نداشت و اکثر وقت خود را به برنامه‌نویسی و اجرای ایده‌های نرم‌افزاری‌اش می‌پرداخت. او در سال ۲۰۰۳ و در دومین سال تحصیل در هاروارد، یک وبسایت سرگرمی با نام Facemash طراحی کرد. این وبسایت در چهار ساعت اول انتشار، ۴۵۰ کاربر جذب کرد.فیس‌مش وبسایتی بود که تصاویر دانشجویان را از آلبوم‌های عکس آنلاین دانشکده‌ها استخراج می‌کرد و در صفحه‌ای ساده، آن‌ها را برای مقایسه در برابر کاربر قرار می‌داد. دانشجویان هاروراد برای گذران وقت به این وبسایت سر می‌زدند و تصاویر دوستان و هم‌کلاسی‌های خود را از لحاظ جذابیت با هم مقایسه می‌کردند. این وبسایت چند روز پس از راه‌اندازی، از طرف مدیریت هاروارد تعطیل شد.
مارک زاکربرگ در هاروارد به خوره‌ی برنامه‌نویسی مشهور بود
اولین تجربه‌ی جدی زاکربرگ، مشکلاتی نیز برای او ایجاد کرد. مدیریت هاروارد او را به سرقت اطلاعات، نفوذ به حریم خصوصی افراد و نقض قانون کپی‌رایت متهم کرد. البته تمامی اتهامات بعدا از او برداشته شد. این دانشجوی مشتاق، پروژه‌ی خود را در طول ترم تحصیلی ادامه داد و با توسعه‌ی آن، در پروژه‌ای درسی از این وبسایت استفاده کرد. پروژه‌ی دوم زاکربرگ وبسایتی برای مقایسه‌ی آثار هنری و درج نظر در مورد آن‌ها بود که برای درس تاریخ هنر اجرا شد.
یک سال پس از پروژه‌ی درس تاریخ هنر، ایده‌ی برنامه‌نویسی فیسبوک به ذهن زاکربرگ خطور کرد. البته ایده‌ی اولیه با آنچه ما امروز از فیسبوک می‌شناسیم کمی متفاوت بود. Face Book به معنای آلبوم عکس فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است که در اختیار همه‌ی دانشجویان قرار می‌گیرد. در سال ۲۰۰۴، هیچ وبسایت متمرکزی برای مشاهده‌ی تمامی تصاویر این آلبوم‌ها وجود نداشت و به‌جز نمونه‌های چاپی قدیمی، تنها تعدادی از این آلبوم‌ها در شبکه‌های خصوصی داخل دانشگاه قابل دسترسی بودند.
زاکربرگ در مورد اجرای ایده زمانی گفته بود که همه نیاز به چنین وبسایتی را حس می‌کردند؛ اما اجرای آن برای دانشگاه چند سال زمان می‌برد. او با تکیه بر دانش و اشتیاق بالای خود به برنامه‌نویسی، سرویس را در عرض چند هفته آماده کرد و آن را روی دامنه‌ی Thefacebook.com منتشر کرد. یکی از عواملی که زاکربرگ را به ساختن این وبسایت تشویق کرد، سرمقاله‌ی روزنامه‌ی دانشگاه هاروارد در مورد فیس‌مش بود که تأیید می‌کرد تکنولوژی لازم جهت راه‌اندازی وبسایت متمرکز هاروارد در دسترس قرار دارد.
Face book به معنای آلبوم تصویر فارغ‌التحصیلان دانشگاه است
مارک زاکربرگ وبسایت فیسبوک را با استفاده از زبان برنامه‌نویسی PHP طراحی کرد و توسعه داد. او آبی را از همان ابتدا به‌عنوان رنگ اصلی این وبسایت انتخاب کرد. آزمایشاتی که در سال ۲۰۰۷ از مارک انجام شد نشان داد که او نسبت به رنگ‌های سبز و قرمز، کوررنگی دارد. خود زاکربرگ نیز در مصاحبه‌ای، آبی را بهترین رنگ مورد علاقه‌اش عنوان کرده است.
شش روز پس از آنلاین شدن Thefacebook، سه دانشجوی هاروارد مدعی شدند که زاکربرگ، ایده‌ی آن‌ها را دزدیده و از آن برای اجرای وبسایت خود استفاده کرده است. کمرون و تایلر وینکلووس، دو برادر دوقلویی بودند که به‌عنوان شاکیان اصلی، موضوع را با روزنامه‌ی The Harvard Crimson مطرح کردند. هم‌کلاسی‌های آن‌ها یعنی دیوا نارندرا نیز به‌عنوان شاکی در این موضوع حضور داشت. این شکایت، اولین چالش حقوقی زاکربرگ و سرگرمی جدیدش بود که تا ۲۰۰۸ به طول انجامید. سرانجام دادگاه، زاکربرگ را به پرداخت ۱.۲ میلیون سهم فیسبوک به شاکیان متهم کرد. این مقدار از سهام فیسبوک در سال عرضه‌ی عمومی سهام ارزشی حدود ۳۰۰ میلیون دلار داشت.
عضویت در فیسبوک در ابتدا تنها به دانشجویان هاروارد محدود بود و در ماه نخست، تقریبا نیمی از دانشجویان دانشگاه در این وبسایت ثبت نام کردند. زاکربرگ پس از مشاهده‌ی استقبال بالای دانشجویان از وبسایتش، به فکر توسعه و گسترش آن افتاد. او از کمک دوستانش در هاروارد یعنی ادواردو سورین، داستین ماسکویتز، اندرو مک‌کالم و کریس هیوز برای این توسعه استفاده کرد.
چند ماه پس از انتشار اولیه، در مارس ۲۰۰۴، امکان عضویت دانشجویان دانشگاه‌های کلمبیا، استنفورد و ییل نیز در فیسبوک فراهم شد. پس از مدتی، عضویت دانشجویان تمام دانشگاه‌های آیوی لیگ، بوستون، نیویورک، ام‌آی‌تی و واشنگتن و در نهایت عضویت از تمام دانشگاه‌های ایالات متحده و همچنین کانادا در این وبسایت آزاد اعلام شد.
ابتدا تنها دانشجویان هاروارد حق عضویت در فیسبوک داشتند
ورود یکی از فعالان قدیمی دنیای اینترنت به تیم مدیریتی فیسبوک، روند مدیریت آن را تغییر داد و زاکربرگ را وادار به تمرکزی کامل روی پروژه‌اش کرد. این مشاور غیر رسمی زاکربرگ، شان پارکر نام داشت. او مؤسس سرویس اشتراک فایل Napster بود و پس از مدتی آشنایی با زاکربرگ، مدیر شرکت فیسبوک شد. بر اساس مشاوره‌های او، دفتر اصلی فیسبوک به پالو آلتو در کالیفرنیا منتقل شد و در سال ۲۰۰۵، پیشوند The از نام فیسبوک برداشته شد. اولین سرمایه‌گذار فیسبوک در آن سال‌ها نیز پیتر ثیل، کمک مؤسس سرویس پی‌پل بود.
هزینه‌ی خرید دامنه‌ی کنونی فیسبوک ۲۰۰ هزار دلار عنوان شده است
خرید دامنه و تغییر آدرس از Thefacebook.com به Facebook.com، هزینه‌ای ۲۰۰ هزار دلاری برای زاکربرگ و شریکانش داشت که نسبت به کمک‌های مالی دریافت‌شده، ناچیز بود. در همین زمان، سرمایه‌گذار بعدی فیسبوک با سرمایه‌ای ۱۲.۷ میلیون دلاری وارد این شرکت شد. شرکت اکسل پارتنرز، سرمایه‌گذاری بود که ریسک ورود به این بازار ناب را به جان خرید و ۱۱ درصد از سهام شرکت را در آن زمان به مالکیت خود درآورد. جیم بریر نیز از اولین سرمایه‌گذاران این شرکت بود که یک میلیون دلار از ثروت شخصی‌اش را وارد این کسب و کار کرد.
فیسبوک در کنار جذب سرمایه در سال‌های ابتدایی، به گسترش دامنه‌ی کاربران نیز مشغول بود و در سال ۲۰۰۵، علاوه بر انتشار نسخه‌ی مخصوص دانش‌آموزان دبیرستانی، عضویت کارمندان برخی از شرکت‌های بزرگ یعنی اپل و مایکروسافت را نیز مجاز اعلام کرد.
دسترسی برای عموم، قابلیت‌های جدید و پیشرفت‌های مالی
نقطه‌ی عطف دسترسی به فیسبوک برای کاربران سرتاسر جهان، در ۲۶ سپتامبر سال ۲۰۰۶ رقم خورد. در این روز این شبکه‌ی اجتماعی اعلام کرد که هر فردی با سن بیشتر از ۱۳ سال و با داشتن یک آدرس ایمیل، می‌تواند در فیسبوک عضو شود. در همین زمان فعالیت شرکت‌ها نیز در فیسبوک افزایش یافته و این وبسایت میزبان بیش از ۱۰۰ هزار حساب کاربری شرکتی بود. در همان سال، مدیران این شبکه‌ی اجتماعی تصمیم گرفتند امکان ساخت صفحه (Page) اختصاصی را برای کاربران فراهم کنند که اجرای آن تا سال ۲۰۰۹ به طول انجامید.فید اخبار
در سال ۲۰۰۶، یکی از قابلیت‌های اساسی فیسبوک در وبسایتش رونمایی شد. News Feed یا فید خبری، بخشی بود که تمامی اتفاقات جذاب برای کاربر که در فیسبوک رخ می‌داد، برای او به نمایش می‌گذاشت. عضویت دوستان جدید، دوستی‌های افراد با یکدیگر و مطالبی که دوستان به اشتراک می‌گذاشتند، در کنار اخبار صفحات تجاری و دیگر خبرهای جذاب، در این بخش برای کاربر به نمایش درآمدند.این بخش در طول سال‌های فعالیت این شبکه‌ی اجتماعی دچار تغییرات زیادی شد و مدیران و طراحان فیسبوک، همیشه در طراحی‌های جدید آن از نظرات کاربران استفاده کرده‌اند. در حال حاضر آخرین قابلیت اضافه‌شده به فید اخبار فیسبوک، اشتراک‌گذاری فایل‌های سه‌بعدی است. آخرین سیاست‌های به کار گرفته‌شده در این بخش نیز، اطلاعات و پست‌های دوستان و اعضای خانواده را بالاتر از محتوای تبلیغاتی یا پست‌های شرکت‌ها به کاربر نشان می‌دهد.
ورود سرمایه‌گذاران جدی
مایکروسافت، اولین بازیگر مشهور دنیای فناوری بود که به‌عنوان سهام‌دار وارد فیسبوک شد. ردموندی‌ها در اکتبر سال ۲۰۰۷، خرید ۱.۶ درصد از سهام فیسبوک به ارزش ۲۴۰ میلیون دلار را اعلام کردند. این خرید، ارزش ضمنی فیسبوک را به حدود ۱۵ میلیارد دلار رساند.مایکروسافت اولین شرکت بزرگی بود که سهام فیسبوک را خرید
با افزایش روزافزون تعداد کاربران فیسبوک، مدیران آن تصمیم گرفتند فعالیت‌های خود را به مرور، بین‌المللی کنند. آن‌ها اولین دفتر اروپایی خود را در اکتبر سال ۲۰۰۸ دردوبلین ایرلند تأسیس کردند. از زمان تأسیس این شعبه، کاربران فیسبوک که خارج از آمریکا و کانادا هستند، به‌عنوان کاربران شرکت ایرلندی ثبت می‌شوند. این اقدام، فیسبوک را از پرداخت مالیات برای این کاربران در آمریکا معاف می‌کند. علاوه بر دوبلین، حیدرآباد هند نیز میزبان یکی از دفاتر اصلی فیسبوک است.
تغییرات ظاهری و تولد چت فیسبوک
سال ۲۰۰۸، با تغییرات اولیه‌ی ظاهری در محیط کاربری فیسبوک نیز همراه بود. آن‌ها تغییرات را ابتدا به‌صورت بتا عرضه کردند. طراحی جدید آن سال، بخش دیوار فیسبوک و فید اخبار را در یک بخش تلفیق کرده بود و همچنین ظاهر پروفایل‌ها را به‌صورت تب نشان می‌داد. این طراحی‌ها در جهت ساده‌تر شدن ظاهر و همچنین بهبود تجربه‌ی کاربری اعضا انجام شد.قابلیت چت داخلی فیسبوک در سال ۲۰۰۸ معرفی شد. این قابلیت به کاربران اجازه می‌داد در داخل همان محیط فیسبوک به گفتگو با دوستان خود بپردازند. این قابلیت فیسبوک در طول سال‌ها دستخوش بهبود و توسعه‌های متعددی شد تا اینکه مسنجر اختصاصی فیسبوک با نام Messenger از دل آن بیرون آمد. امروزه فیسبوک قابلیت چت را تنها در صورت استفاده از محیط اختصاصی یا دانلود اپلیکیشن مسنجر در اختیار کاربران قرار می دهد.
یک سال بعد، اولین سالی بود که جریان درآمدی فیسبوک مثبت شد. در همان سال وبسایت Compete، این شبکه‌ی اجتماعی را به‌عنوان اولین سرویس شبکه‌ی اجتماعی از لحاظ تعداد کاربر فعال ماهانه مطرح کرد. مجله‌ی Entertainemnt نیز وبسایت زاکربرگ را در لیست برترین سرگرمی‌های دهه‌ی گذشته قرار داد و آن را این‌گونه توصیف کرد: «تا قبل از فیسبوک، ما چگونه دوستان قدیمی خود را پیدا می‌کردیم؟ چگونه تاریخ تولد همکاران و دوستانمان را به یاد می‌آوردیم و چگونه بازی آنلاین انجام می‌دادیم؟».
دکمه‌ی لایک مشهور
عموم کاربران، فیسبوک را با دکمه‌ی لایک مشهورش می‌شناسند. این دکمه، راحت‌ترین روش تعامل با محتوای منتشرشده را در اختیار کاربران قرار می‌دهد. دکمه‌ی لایک در سال ۲۰۰۹ برای اولین بار رونمایی شد. در سال‌های فعالیت فیسبوک این دکمه به تمامی بخش‌ها اعم از اخبار و عکس‌ها تا کامنت‌های دیگران راه پیدا کرد. پس از سال‌ها تحقیق و همچنین، بررسی نظرات کاربران در مورد اضافه کردن دکمه‌ی دیسلایک، فیسبوک در سال ۲۰۱۶ قابلیت جدیدی به دکمه‌ی لایک خود افزود. از آن زمان هر کاربر با نگه داشتن دکمه‌ی لایک، می‌تواند به جای این علامت، از پنج اموجی آماده استفاده کند که هر کدام، حالتی را نسبت به محتوای منتشرشده نشان می‌دهند.در جولای سال ۲۰۱۰، فیسبوک اعلام کرد به رکورد ۵۰۰ میلیون کاربر دست پیدا کرده است. طبق آمار ارائه‌شده توسط آن‌ها، نیمی از این اعضا روزانه حداقل ۳۴ دقیقه از این سرویس آنلاین استفاده می‌کردند و حدود ۱۵۰ میلیون نفر از آن‌ها نیز از طریق موبایل به سرویس رجوع می‌کردند. در آن سال، گزارش‌های اقتصادی، ارزش فیسبوک را که هنوز یک شرکت خصوصی بود در حدود ۴۱ میلیارد دلار اعلام می‌کردند. این آمارها، فیسبوک را پس از گوگل و آمازون به‌عنوان سومین شرکت بزرگ آمریکایی معرفی می‌کرد.
گسترش دامنه‌ی فعالیت و مسئولیت‌های جدید
در سال ۲۰۱۰، فیسبوک تصمیم گرفت دامنه‌ی fb.com را از انجمن مزرعه‌داری آمریکا خریداری کند. پس از خرید این دامنه رقم معامله اعلام نشد؛ اما اسناد مالی انجمن که در سال ۲۰۱۱ منتشر شدند، رقم ۸.۵ میلیون دلار درآمد را به خاطر فروش این دامنه گزارش کردند که آن را در لیست ۱۰ دامنه‌ی گران‌قیمت تاریخ قرار داد.افزایش تعداد کاربران، برابر بود با مسئولیت‌ها و تهدیدات جدید
افزایش کاربران، باعث افزایش روزافزون وظایف مدیران و سیاست‌گذاران فیسبوک می‌شد. به هر حال آن‌ها در حال تبدیل شدن به کشوری با جمعیت سرسام‌آور بودند و باید قوانینی برای حفظ نظم در این جامعه‌ی آنلاین وضع می‌کردند. کارمندان فیسبوک در سال ۲۰۱۱ اعلام کردند که روزانه ۲۰ هزار حساب کاربری را برای مقابله با تخلفاتی همچون محتوای نامناسب، اسپم، استفاده‌ی غیر قانونی نوجوانان زیر ۱۳ سال و همچنین حفظ امنیت، از این وبسایت حذف می‌کنند. آمارهای منتشرشده در آن سال، رکورد یک تریلیون بازدید ماهانه را برای فیسبوک گزارش کردند و آن را پس از گوگل، در رتبه‌ی دوم وبسایت‌های پربازدید در آمریکا قرار دادند.
فیسبوک درخواست عرضه‌ی عمومی سهام را در یکم فوریه‌ی سال ۲۰۱۲ ثبت کرد. مراسم عرضه‌ی رسمی سهام در ۱۷ می همان سال انجام شد و ارزش هر سهم در روز عرضه، ۳۸ دلار بود. در همان روز، ارزش بازار فیسبوک، ۱۰۴ میلیارد دلار اعلام شد که رکورد‌شکنی جدیدی برای این شرکت جوان بود.
آمارهای فیسبوک در سال ۲۰۱۲، یک میلیارد کاربر فعال ماهانه را ثبت کردند. ۶۰۰ میلیون از این کاربران از طریق موبایل به این سرویس مراجعه می‌کردند و آمار ۲۱۹ میلیارد تصویر آپلود شده نیز در این سال ثبت شد. در آن زمان، تعداد ارتباطات بین دوستان در فیسبوک، به ۱۴۰ میلیارد عدد رسیده بود. آن‌ها در سال ۲۰۱۳ به لیست فورچن ۵۰۰ راه یافتند و در رتبه‌ی ۴۶۲ قرار گرفتند.
