تفکر استراتژیک یعنی چه؟

تفکر استراتژیک (Strategic Thinking) یا تفکر راهبردی از جنس فکر است. نوعی مهارت فکری و ذهنی برای نگاه به مسائل و مشکلات و یافتن انتخاب­‌هایی که می­توانند مشکل را حل کرده یا از شدت آن بکاهند. نقطه مقابل تفکر استراتژیک، تفکر متعارف است. در تفکر متعارف فرد در میان خطوطی که دیگران رسم کرده­‌اند حرکت می‌­کند و به اصطلاح در جعبه خود می­‌ماند. اما متفکران استراتژیک چارچوبی بسیار بزگتر و خلاقانه­‌تر دارند.

ویژگی­‌های تفکر استراتژیک

تفکر با منطقی متفاوت

اولین ویژگی این است که باید با منطقی متفاوت فکر کرد. در سیستم آموزشی مدارس و دانشگاه‌­ها دو نوع منطق به صورت سراسری آموزش داده می‌­شود: قیاس و استقرا. گفته می­‌شود تنها همین دو نوع تفکر وجود دارد اما این یک دروغ بزرگ است. فیلسوف بزرگ آمریکایی چارلز سندرز پییرس (Charles Sanders Peirce) معتقد است: شما نمی توانید از منطق استقرایی یا قیاس برای ارائه یک ایده جدید استفاده کنید. اما جهان پر از ایده‌­های جدید است. بنابراین باید شکل سومی از منطق وجود داشت باشد. وی این نوع منطق را ابداکتیو (Abductive Logic) نامید. (برای این عبارت تاکنون معادل فارسی ارائه نشده است.) این نوع منطق لازمه تفکر استراتژیک است.

تفکر انتقادی

یکی از ویژگی‌­های مهم تفکر استراتژیک، تفکر انتقادی است. متفکر به خود زحمت داده و از دام تفکر متعارف و مرزهای ذهنی فراتر می­رود. به جای اینکه بلافاصله دست به عمل زده و از تفکر متعارف پیروی کند، مشکل را شناسایی می­کند. باید اکوسیستم یا دنیایی که مشکل در آن پدید آمده و رشد کرده، به طور دقیق تشریح گردد؛ نه فقط خودِ مشکل. وقتی نمایی ۳۶۰ درجه از مشکل و نحوه پیدایش آن ترسیم شود، ارائه راه­‌حل­‌های بنیادین راحت­تر خواهد بود.

خواهان تاثیرگذاری بر متغیرهای غیر قابل کنترل

ویژگی سوم برای داشتن تفکر استراتژیک این است که فرد به دنبال تاثیرگذاری بر متغیرهایی باشد که در کنترل وی نیست. به عنوان مثال در دنیای کسب و کار متغیرهای زیادی وجود دارند که تحت کنترل هستند مانند تعداد کارکنانی که باید استخدام شوند، مقدار فضایی که باید به عنوان محل کار اجاره شود، هزینه تبلیغات، بودجه تحقیق و توسعه و سایر موارد مشابه. به این متغیرها در علم آمار متغیر وابسته گفته می­‌شود. رفتار مشتری متغیر مستقل است. زیرا مشتری هر طور بخواهد تصمیم می­گیرد و هر کاری را هر زمان که بخواهد انجام می­دهد. تفکر استراتژیک عالی انتخاب هایی را ایجاد می­کند که بر روی رفتار مصرف‌­کننده (به عنوان متغیر مستقل) تاثیر بگذارد و آن را به سمت دلخواه هدایت نماید.

استفاده از همه داده‌­های ممکن

استفاده از همه داده‌­های ممکن از دیگر ویژگی­‌های تفکر استراتژیک است. گفته می­شود تنها داده­های آماری معنی‌­دار برای تصمیمات تجاری قابل اتکا هستند. اما تفکر استراتژیک نیازمند انواع داده‌­های کیفی، کمی، قیاسی و استعاری (Metaphorical) است، انواع داده‌­هایی که ممکن است از نظر آماری معنادار نبوده و حتی قابل اندازه­‌گیری هم نباشند. انواع اطلاعات و داده‌­ها باید جمع آوری و بررسی شوند. به جای این پرسش که «آیا داده‌­ها خوب هستند؟» باید پرسید «چه نتایجی می­توان از این اطلاعات و داده­ها کسب کرد؟» باید علت وجود داده‌­ها و اطلاعات پیدا شوند نه لزوما آنچه از آنها قابل اثبات است. برای نتیجه­‌گیری بهتر می­توان از طوفان فکری بین اعضای سازمان یا مدیران بخش‌­های مختلف استفاده کرد.

تفکر استراتژیک در کسب و کار

به طور قطع اصلی­‌ترین کاربرد تفکر استراتژیک در کسب و کار است. زیرا راه‌­اندازی، هدایت و راهبری مجموعه­‌ای که به عنوان یک واحد اقتصادی فعالیت دارد، با چالش‌­های زیادی همراه است. تغییرات سریع و عمیق دوران معاصر که ناشی از پیشرفت تکنولوژی­‌های مختلف هستند، بر شدت این چالش‌­ها می‌افزایند. این تغییرات مدل­‌های تولید محصول و خدمات، بازاریابی و فروش و رفتار مصرف کنندگان را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده‌­اند. بنابراین باید با منطقی متفاوت به مسائل نگریست و راه‌­حل‌هایی مبتکرانه و خلاقانه ارائه داد. این نوع تصمیم‌­گیری نتیجه تفکر استراتژیک در کسب و کار است.